Gốm sứ Chu Đậu và con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 15-16

[akakavn]

Gốm sứ.  Cách đây 30 năm, khi nói đến Chu Đậu người ta thường nghĩ đến một làng nghề dệt chiếu cói cổ truyền hay một trạm bơm điện.


Nay nói đến Chu Đậu, không chỉ người trong nước mà nhiều học giả nước ngoài, biết ngay đó là một trung tâm sản xuất gốm mỹ nghệ nổi tiếng đất nước xưa và nay

Mới ngày nào chúng tôi lập dự án nghiên cứu gốm cổ Hải Dương căn cứ vào những hiện vật đã biết lưu tại kho Bảo tàng tỉnh, trong đó có sưu tập Đặng Huyền Thông và thông tin qua 13 chữ Hán ghi trên vai của một bình gốm hoa lam lưu ở Bảo tàng Hoàng gia Thổ Nhĩ Kỳ. Ngoài những hiện vật nói trên, chúng tôi không tìm được một dòng nào ghi trong quốc sử cũng địa phương chí. Sự việc như đáy bể mò kim, thế nhưng đến nay, không chỉ mò được kim dưới đáy bể mà còn tìm được nhiều sự kiện quan trọng cho quốc sử và những bảo vật cho quốc gia ngoài dự kiến ban đầu. Kể từ khi bắt đầu nghiên cứu, đến nay đã hơn 30 năm, tương đương với một cuộc đời hoạt động khoa học, bởi thế cũng nên nhìn lại một cách nghiêm túc trên 7 tiêu chí sau:

    1- Từ những hiện vật có minh văn lưu ở bảo tàng trong và ngoài nước mà có một dự kiến khoa học chính xác. Từ dự kiến khoa học đến lập chương trình nghiên cứu, rồi thực thi chương trình, phát hiện di tích vào tháng 9 năm 1983. Từ phát hiện di tích Chu Đậu- Trung tâm gốm mỹ nghệ cao cấp phục vụ Hoàng triều và xuất khẩu, tiến tới phát hiện 16 trung tâm gốm cổ khác trên đất Hải Hưng: Trạm Điền, Vạn Yên, Trụ Thượng, Kiệt Đoài, Làng Gốm (Chí Linh), Linh Xá, Làng Quao, Mỹ Xá ( Nam Sách), Phúc Lão, Ngói, Cậy, Bá Thuỷ, Hợp Lễ ( Bình Giang), Thanh Khơi, Quang Tiền (Gia Lộc), Xích Đằng (Phố Hiến) có niên đại từ TK XIII-XVII. Hầu hết những trung tâm này đã ngừng sản xuất từ nhiều thế kỷ.

    2- Công trình do cán bộ khảo cổ học địa phương thực hiện với kinh phí tối thiểu, trong 7 cuộc khai quật tại Chu Đậu và nhiều cuộc khai quật cùng thời, chỉ có một cuộc hợp tác với Trường ĐHTH Hà Nội và ĐHTH Adelai (Nam Úc). Hàng vạn hiện vật thu được trong quá trình nghiên cứu, lưu trữ tại bảo tàng tỉnh và Quốc gia, tạo cơ sở khoa học và hiện vật để xây dựng Bảo tàng tỉnh (1990) và Bảo tàng gốm Hải Dương (2009).

    3- Kết quả của công trình đã tạo cơ sở khoa học cho việc xác định niên đại và nguồn gốc cũng như nhận dạng gốm Việt Nam ở trong và ngoài nước một cách vững chắc, mà trước đó gặp không ít khó khăn, như: gốm trong các bảo tàng, trong hố khai quật ở Thăng Long và mọi miền đất nước; gốm trong các bảo tàng lớn trên thế giới cũng như trong các con tầu đắm, điển hình là gốm trong con tầu đắm ở biển Cù Lao Chàm (Quảng Nam).

    Cuộc khai quật ở biển Cù Lao Chàm( Quảng Nam) này gồm chuyên gia của nhiều nước tham gia, do Trung tâm KCH dưới nước của Anh thực hiện, kính phí của Công ty tầu biển Malaisia. Qua 3 năm khai quật (1997-1999), kết quả thu được trên 23 vạn bộ hiện vật lành, khoảng 10 vạn hiện vật vỡ, sau khai quật tiếp được thêm 10 vạn bộ. Tổng cộng trên 40 vạn hiện vật gốm với hàng nghìn mẫu vật khác nhau. Nhờ xác định gốm Cù Lao Chàm là gốm Chu Đậu nên sau khi xem xét đơn đề nghị, Bảo tàng Hải Dương được Nhà nước tặng trên 5.550 hiện vật của sưu tập này, đây là di sản văn hoá to lớn, kể cả giá trị tài chính.

    Trong số đồ gốm Cù Lao Chàm đấu giá ở Mỹ, giá sàn không có cái nào dưới 1000USD. Sự kiện này đã được thể hiện trong sách.

Treasures from the Hoi An Hoard Important Vietnamese Ceramics from a Late 15th/Early 16th Century Cargo

(Kho báu thu được từ Hội An-Những bảo vật quan trọng của Việt Nam ở cuối TK XV, muộn nhất là vào đầu TK XVI).

Bộ sách gồm 2 tập, xuất bản tháng 12 năm 2000 tại San Francisco và Los Angeles.

Sách giới thiệu hình ảnh và mô tả tóm tắt 2340 hiện vật gốm Chu Đậu khai quật tại Cù Lao Chàm, đấu giá tại Mỹ. Trong phiên đấu giá đầu tiên, con rồng men trắng hoa lam, cao 17cm, đã bán với giá 70.000USD, tương đương 1.400.000.000 VND. Nhiều kiều bào Việt Nam tại Mỹ đã mua làm kỷ niệm.

Cũng từ kết quả nghiên cứu này mà xác định được Sưu tập gốm mỹ nghệ TK XVI của Đăng Huyền Thông và Nguyễn Thị Đỉnh, quê thôn Hùng Thắng (Minh Tân-Nam Sách) thuộc trung tâm gốm Chu Đậu.

    4- Từ kết quả nghiên cứu, năm 2001, Xí nghiệp gốm Chu Đậu khởi công, năm sau đi vào sản xuất. Qua 10 năm hoạt động, xí nghiệp đã làm sống lại một trung tâm gốm mỹ nghệ từng giữ trọng trách trên 2 phương diện: phục vụ hoàng triều và xuất khẩu sang các nước Đông Á, Đông Nam Á và phương Tây. Sau 4 TK thất truyền, Gốm Chu Đậu đã tái sinh đầy sức sống và cũng đã làm được việc xuất khẩu như thủa trước một cách có hiệu quả. Năm 2010, sản xuất trên 4.500.000 sản phẩm, ngoài phần tiêu thụ nội địa còn xuất khẩu đến 17 nước trên các châu lục.
>>Ấm chén bát tràng
>>Cốc sứ bát tràng
    5- Nhiều luận văn Cử nhân, Thạc sĩ, Tiến sĩ đã lấy Gốm Chu Đậu và gốm cổ Hải Dương làm đề tài. Nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật lấy cảm hứng từ quá trình nghiên cứu và giá trị nghệ thuật của Gốm Chu Đậu để sáng tác. Đặc biệt là, Gốm Chu Đậu đã được in trên Tem bưu chính Việt Nam (5 mẫu) và Hoa Kỳ (3 mẫu).

    6- Từ một hiện vật với 13 chữ Hán, sau 30 năm nghiên cứu đã tìm ra chủ nhân đích thực, trực tiếp của gốm Chu Đậu buổi đầu là Đặng Sĩ, Đăng Phúc và Nữ tài Bùi Thị Hý với đầy đủ bằng chứng bằng hiện vật và minh văn như: gia phả, bia ký, mộ chí..., đặc biệt là chiếc la bàn đi biển có dòng chữ:

    Châm bàn chu hải khứ- Bùi Thị Hý ( ). Đây là một bảo vật quốc gia, có ý nghĩa về hàng hải quốc tế to lớn. Những tư liệu nói trên là sự kiện vô cùng quan trong, xác định được chủ nhân của gốm Chu Đậu mà trước đây làm nhiều học giả phân vân, thậm chí nhận định sai lầm. Nhà khảo cổ học nổi tiếng của Nhật Bản là ông Hacebe khi thăm hiện vật và hố khai quật đã nói rằng: Sau khi phát hiện gốm Chu Đậu, tôi phải điểu chỉnh lại nhận thức của mình về gốm Việt Nam.